Czym są cewniki urologiczne i jakie są ich rodzaje? – charakterystyka, powikłania, indukcja porodu oraz higiena

W świecie medycyny coraz częściej stosuje się cewniki moczowe. Używa się ich, gdy pacjent nie jest w stanie samodzielnie oddać moczu oraz podczas niektórych badań. W tym artykule znajdziesz odpowiedzi na pytania, czym są cewniki urologiczne, jakie są ich rodzaje, jak wygląda ich zakładanie oraz jakie powikłania mogą być z nimi związane.

Co to jest cewnik moczowy?

Cewnik moczowy zwany również cewnikiem urologicznym to jednorazowy wyrób medyczny, który przyjmuje postać cienkiej rurki z tworzywa sztucznego. Wprowadza się go do pęcherza, wykonując tym samym tzw. cewnikowanie pęcherza. Jego zadaniem jest odprowadzenie moczu w sytuacji, kiedy naturalny jego odpływ jest utrudniony lub niemożliwy.

Złożony jest z dwóch specjalnie wyprofilowanych końców. Pierwszy z nich jest zaokrąglony, zazwyczaj posiada dwa otwory. Może zawierać również specjalistyczny balonik, który zabezpiecza cewnik moczowy przed wypadnięciem z szyi pęcherza moczowego. Druga końcówka odpowiada za połączenie sprzętu z zewnętrznym zbiorniczkiem, w którym gromadzi się oddany mocz.

Kiedy stosuje się cewniki moczowe?

Cewnik urologiczny zakłada się pacjentom z trudnością oddawania moczu, która często występuje po przebytych operacjach lub zabiegach. Są to zazwyczaj operacje układu moczowo-płciowego.

Przyczyną utrudnionego odpływu moczu mogą być wady rozwojowe, m.in. zwężenie szyi lub cewki pęcherza moczowego czy urazy uszkadzające cewkę moczową. Cewniki stosuje się również u pacjentów zmagających się z kamicą nerkową i utrzymywanych w śpiączce farmakologicznej.

Cewnikowanie pęcherza jest również częścią niektórych badań diagnostycznych pęcherza moczowego, które mają za zadanie ocenić stan jego funkcjonowania oraz cewki moczowej. Mowa między innymi o cystometrii, cystografii, posiewie moczu czy też sporządzenia bilansu płynów, czyli przeprowadzenia kontroli diurezy.

Utrzymujące się trudności z opróżnianiem pęcherza moczowego mogą prowadzić do zalegania moczu, które w rezultacie może spowodować poważne uszkodzenia nerek, liczne infekcje i nagromadzenie bakterii w drogach moczowych pacjenta, a także silne zapalenie pęcherza moczowego. Objawy takiego stanu zapalnego to m.in. zaczerwienienie, ból, obrzęk oraz podniesiona temperatura pacjenta.

 

Jakie są rodzaje cewników moczowych?

Cewniki rozróżniamy ze względu na ich budowę, kształt końcówki i funkcję, jaką mają pełnić. Aktualny rynek medyczny oferuje wiele rodzajów tych artykułów medycznych, które należy odpowiednio dopasować do potrzeb pacjenta. Wśród cewników moczowych wyróżniamy:

• Cewnik Foleya – jest zbudowany z materiału o gumowej strukturze, dzięki czemu jest bardzo giętki oraz elastyczny. Zawiera balonik wypełniony sterylną wodą na jednej z końcówek. Zadaniem balonika jest ustabilizowanie położenia cewnika w pęcherzu.
  Cewnik Foleya umieszcza się w pęcherzu jednorazowo na okres kilku dni. Jest to najczęściej stosowany artykuł do odprowadzania moczu pacjenta. Długotrwałe jego noszenie może prowadzić do zakażenia układu moczowego oraz innych nieprzyjemnych powikłań. Występują jednak cewniki Foleya wykonane z silikonu, które są znacznie mniej inwazyjne w użyciu oraz lepiej tolerowane przez organizm pacjenta.
  
• Cewnik Nelatona – podobnie jak cewnik Foleya wykonany jest z elastycznego materiału. Ma zaokrąglone zakończenie z jednym lub dwoma bocznymi otworami. Stosuje się go najczęściej do jednorazowego usunięcia moczu z pęcherza, cewnikowania przecewkowego oraz nadłonowego.
  
• Cewnik Couvelaira – jest zakończony prostym, ściętym po skosie końcem z dodatkowymi otworami. Stosuje się go najczęściej u pacjentów, u których występuje krew w moczu. U osób z taką dolegliwością niezbędne jest płukanie pęcherza moczowego, które ma na celu usunięcie z niego m.in. powstałych skrzepów krwi. Taki zabieg ułatwiają liczne otwory, które zawiera cewnik Couvelaira. Można go utrzymywać w pęcherzu przez kilka dni.
  
• Cewnik Tiemanna – jest to miękki cewnik urologiczny, który ma zagiętą końcówkę oraz jest zakończony stożkiem. Stożkowaty czubek może przybierać różne formy. Dodatkowo wbudowane ma dwa lub cztery otwory boczne. Zakłada się go pacjentom z przerostem prostaty oraz u osób, u których występuje wada cewki moczowej. Elastyczna forma cewnika pozwala na uniknięcie przeszkód w przebiegu przewodu moczowego podczas jego zakładania. Stosuje się go do przepłukiwania pęcherza moczowego oraz jako cewnik jednorazowy lub stały.
  Dodatkowo wbudowane ma dwa lub cztery otwory boczne. Zakłada się go pacjentom z przerostem prostaty oraz u osób, u których występuje wada cewki moczowej. Elastyczna forma cewnika pozwala na uniknięcie przeszkód w przebiegu przewodu moczowego podczas jego zakładania. Stosuje się go do przepłukiwania pęcherza moczowego oraz jako cewnik jednorazowy lub stały.
  
• Cewnik Melacota – jeden z cewników samoutrzymujących się, który posiada zakończenie w postaci główki. Stosuje się go głównie u pacjentów po zabiegach chirurgiczno-urologicznych w celu przeprowadzania prawidłowego odpływu moczu oraz wspomaganiu procesu gojenia.
  
• Cewnik Pezzera – podobnie jak cewnik melacota, jest to cewnik samoutrzymujący się z zakończeniem w postaci główki. Używa się go w celu utrzymania przetoki nadłonowej pęcherza.
  
• Cewnik Doufoura – używa się go u pacjentów podczas operacji prostaty, gdy niezbędne jest płukanie pęcherza moczowego z krwi lub skrzepów. Wykonany jest z miękkiego, elastycznego materiału, jednak już nie cieszy się popularnością w świecie medycznym. Obecnie częściej korzysta się z cewnika Tiemanna, Nelatona czy Foleya.
  
• Cewniki zewnętrzne — są to cewniki, które w przeciwieństwie do tych umieszczanych wewnątrz drógmoczowych, nakłada się na prącie. Są transparentne oraz zawierają specjalny klej, który zapobiega zsuwaniu się cewnika, zapewniając tym samym stabilne jego położenie. Cewniki zewnętrzne są bezpieczniejsze w użyciu, a zakładanie ich można porównać do nasuwania prezerwatywy na prącie.

Czy cewnik Foleya może wywołać poród?

Cewnik Foleya stosuje się również w położnictwie. Zakłada się go pacjentkom w ciąży, a jego zadaniem jest rozwarcie szyjki macicy, co wpływa na przyspieszenie porodu naturalnego. Użycie go w takim przypadku jest rekomendowane wtedy, gdy rozwarcie szyjki macicy wynosi minimum jeden centymetr.

Cewnik Foleya zwany również jako cewnik wywołujący poród stosuje się także, wykonując cesarskie cięcie. Podczas takiego zabiegu zakłada się go pacjentkom bezpośrednio do pęcherza, co usprawnia odprowadzenie moczu. Bardzo rzadko pojawiają się komplikacje podczas używania go tą metodą.

Jak długi jest cewnik? Czym się różnią cewniki moczowe dla kobiet i dla mężczyzn?

Cewniki urologiczne różnią się długością, która jest zależna od płci pacjenta, a dokładniej od długości cewki moczowej. Dla mężczyzn długość cewnika wynosi zazwyczaj 400 mm, dla kobiet natomiast 180 mm.

Jak prawidłowo zakłada się cewnik moczowy? Czy zakładanie cewnika boli?

Zakładanie cewnika moczowego, czyli inaczej cewnikowanie, to zabieg, który może powodować dyskomfort. Nie powinien być jednak bolesny, jeśli jest dobrze przeprowadzany. Przed przystąpieniem do założenia cewnika, stosuje się żel znieczulający, aby bez większych przeszkód wprowadzić narzędzie do dróg moczowych pacjenta.

U kobiet cewka moczowa znajduje się nad pochwą w miednicy. Aby wprowadzić cewnik do dróg moczowych u pacjentek, należy odpowiednio odsłonić cewkę moczową poprzez uniesienie i podparcie nóg na fotelu ginekologicznym oraz oddzielenie warg sromowych.

Męska cewka moczowa natomiast jest zdecydowanie dłuższa w porównaniu do żeńskiej. U pacjentów cewnik zakłada się w pozycji leżącej. W przypadku, jeśli jest napletek, podczas tego zabiegu jest on cofany do maksimum.

W niektórych przypadkach nieuniknione jest założenie cewnika choremu pacjentowi na stałe. Podczas takich sytuacji, chory samodzielnie musi opróżniać worek połączony z cewnikiem, w którym gromadzi się oddawany mocz. Takie działanie wiąże się jednak z wysokim ryzykiem wystąpienia powikłań i dolegliwości u pacjenta.

Jakie dolegliwości i powikłania może powodować cewnik moczowy

Założenie cewnika urologicznego wiąże się z dbaniem o higienę podczas opróżniania dołączonego worka, zakładania czy ściągania go. Może również dojść do samocewnikowana, czyli sytuacji, w której to pacjent samodzielnie zakłada cewkę moczową na pęcherz. Takie działanie wymagana dużej sprawności, której często pacjenci po operacjach lub urazach chwilowo nie posiadają. Wszystkie indywidualne działania pacjenta związane z cewnikiem mogą prowadzić do różnego rodzaju powikłań.

Dolegliwości, jakie najczęściej pojawiają się po założeniu cewnika to odczuwanie bólu lub pieczenia w cewce moczowej oraz uczucie parcia na mocz. Wraz z czasem, powinny się stopniowo osłabiać, a finalnie całkowicie minąć.

Noszenie cewnika urologicznego może jednak prowadzić do innych powikłań, a wśród nich znajdują się:

– Infekcja dróg moczowych, której objawy to m.in. ból głowy, gorączka, dreszcze, mętny mocz, krew w moczu czy ból kręgosłupa

– Stan zapalny najądrzy lub prostaty

– Stan zapalny nerek

– Krew w moczu

– Reakcja alergiczna na materiał, z którego stworzony jest cewnik, np. lateks

– Uszkodzenie cewki moczowej

– Kamienie pęcherza moczowego

– Posocznica

– Powstanie przerostów powodujących zwężenie cewki moczowej czy też ropni około cewkowych

W celu uniknięcia ewentualnych dolegliwości i powikłań spowodowanych noszeniem cewnika moczowego należy wymieniać go po upływie określonej liczby dni, najczęściej raz w tygodniu. Należy również pamiętać o zachowaniu higieny oraz stałym kontakcie z lekarzem, szczególnie kiedy występują jakiekolwiek dolegliwości.

Jak dbać o higienę cewnika?

Podczas długotrwałego używania cewnika moczowego może dojść do sytuacji, w której konieczne będzie przepłukanie go. Taka czynność jest niezbędna, gdy dojdzie do powstania osadu. W takiej sytuacji warto zaopatrzyć się w specjalny środek, wlać go do cewnika, odczekać chwilę, a następnie wylać zawartość i podłączyć z powrotem worek na oddawany mocz.

W przypadku, jeśli cewnik urologiczny się zatka, należy niezwłocznie zgłosić to lekarzowi lub pielęgniarce. Podobnie w przypadku pojawienia się infekcji dróg moczowych.

Jak myć pacjenta z cewnikiem?

Mycie chorego z założonym cewnikiem powinno być regularne, najlepiej przeprowadzane dwa razy dziennie przy użyciu ciepłej wody z mydłem lub preparatem do higieny intymnej. Przed przystąpieniem do mycia warto zadbać o intymne i sterylne warunki oraz komfort pacjenta. Podczas wykonywania pozostałych czynności, załóż rękawiczki, aby dodatkowo zadbać o bezpieczeństwo.

Przy myciu chorego nie wolno ciągnąć za cewnik ani przesuwać. Nie może się też wsunąć do środka, dlatego należy zwrócić szczególną uwagę na ograniczenie ruchów, które mogłyby to spowodować.

Po zakończeniu mycia należy wymienić worek urologiczny na nowy. Są to środki jednorazowego użycia, w których namnażają się bakterie. Takie worki można zakupić w aptece.

Wykonując czynności pielęgnacyjne, zwróć uwagę na ilość oddawanego moczu przez pacjenta jego kolor oraz wszelkie zmiany, jakie mogłyby zajść. Ciemny mocz, niestandardowy jego kolor czy krew w moczu to przykłady objawów, które należy zgłosić do lekarza prowadzącego.

Wszystko o cewniku – podsumowanie

Cewniki moczowe, tzw. urologiczne, służą do odprowadzania moczu z pęcherza. Proces umieszczania cewnika w pęcherzu to inaczej cewnikowanie, które nie jest bolesne, jeśli jest przeprowadzane w prawidłowy sposób. Podczas cewnikowania najważniejsza jest poprawna higiena, która chroni przed zapaleniem pęcherza oraz innymi dolegliwościami.

Mając założony cewnik moczowy, pacjenci mogą wykonywać codzienne czynności bez większych przeszkód, jeśli pozwala na to ich stan zdrowia. Cewnik można przykleić do wewnętrznej części uda, dzięki czemu noszenie go staje się bardziej komfortowe. Pacjenci w takim stanie muszą jednak więcej odpoczywać oraz unikać obciążających aktywności.

Cewnik moczowy zakłada się na różny okres czasu, w zależności od jego docelowej funkcji. Niektóre cewniki należy wymieniać po 3-4 dniach, a niektóre po upływie jednego lub kilku tygodni. Czasami cewniki zakłada się na chwilę w celu przeprowadzenia np. płukania pęcherza.

Założony cewnik może wiązać się z wystąpieniem jakiś powikłań lub niekomfortowych sytiacji. W przypadku pojawienia się jakichkolwiek dolegliwości, należy jak najszybciej skontaktować się z prowadzącym lekarzem lub pielęgniarką.